TAMER ARDA ERŞİN
TBMM Amasra Maden Kazasını Araştırma Komisyonu’nun toplantısına katılan Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, madende -320 kota hava sağlayan pervanenin tamir edilmesi için saatlerce gelmeyen “kelepçe” ile ilgili facia günü yapılan görüşmenin ses kaydını dinletti. Milletvekillerine dinletilen, saat 11.30’da yapılan konuşmaya ait ses kaydında; pervanenin tamiri için gelecek işçi, “Vardiyaya gece geleceğim” demesine karşın üretime devam ediliyor. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, buradaki ihmale dikkat çekerek, “Fan bozulduktan sonra, okumuşsunuzdur raporları, değerlerde farklılaşma ortaya çıkmış. Ne yapılması lazım? İşletmenin hemen işi durdurması lazım” demişti. Tutuklu emniyet mühendisi Şahan Kahraman ise durumu “Yukarıdan gelmesi gereken kelepçe gelmediği için ve vardiyası da bittiği için müteakip vardiyaya tamir için hazırlanan parçayı teslim ettik. Bir sonraki vardiya bu parçayı takacaktı. Bu havalandırma arızası gaz seviyesinde bir sıkıntıya yol açmamıştı. Bu arıza kaza günü gündüz vardiyasında gerçekleşen arızadır. Öncesinde böyle bir arıza yoktu” demişti.
Bartın’ın Amasra ilçesinde Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağında 14 Ekim 2022 tarihinde 42 madencinin hayatını yitirmesiyle sonuçlanan faciaya ait TBMM’de kurulan Amasra Maden Kazasını Araştırma Komisyonu bugün toplandı.
Toplantıda, Türkiye Taş Kömürü Kurumu yöneticileri ikinci kez sunum yaptı ve milletvekillerinin sorularını yanıtladı.
CHP ve HDP milletvekilleri; TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın bütçesine ilişkin görüşmelerin yapıldığına dikkat çekti, araştırma komisyonu toplantısının, bütçe görüşmeleri ile aynı güne denk getirilmesini eleştirdi. Komisyon Başkanı Taner Yıldız ise eleştirilere; her iki komisyonda da Bakanlık yardımcılarının olduğunu ve komisyon çalışmalarının aksamadığı karşılığını verdi.
CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, “Ben Amasra’daki facia ile ilgili bakana soru soramayacağım” diyerek, Bakan Fatih Dönmez’e de Amasra faciasıyla ilgili soru sorma haklarının ellerinden alındığını ifade etti. Yavuzyılmaz, “Belki Güç Bakanı birinci sorumlu çıkacak. Toplantılar birebir gün kesiştirilmeyebilir. Güç Bakanlığının Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki tarihi belli. Neden araştırma komisyonuna bakanın kendisi gelmiyor ve ifade vermiyor?” diye sordu. AKP’li milletvekilleri “İfade vermiyor” kelamına reaksiyon gösterdi ve kısa müddetli bir gerginlik yaşandı.
Toplantıya Güç ve Doğal Kaynaklar Bakan Yardımcısı Gurur Kalaycı ve Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, katıldı.
Milletvekillerine sunum yapan Müdür Yardımcısı Kiraz, ocaktaki yangının ne vakit söneceğinin belirli olmadığını ve sönmesi için ortama azot basıldığını söyledi. Kiraz, şunları belirtti:
“Aspiratör ihalesiyle ilgili olarak uygulanan ceza ölçüsünün ne olduğu, sorulmuştu. Yüklenici firmanın imzalamış olduğumuz mukavele bedeli 385 bin Euro üzerinden, binde bir ceza uyguluyoruz. Günlük ceza, 385 eurodur. Kendisinin bize başvurduğu tarihten, kontrat tarihinden yaptığımız kur hesaplamasında günlük ceza ölçüsü 744 liradır. Cezalık olarak firmanın müddeti 67 gün, bununla birlikte çarptığımızda 478 bin 652 lira bir ceza olacak. Yalnız buradaki süreç faturanın ödendiği günkü kurdan tekrar hesaplanacak.
“İHTİYAÇ OLAN HAVA 3 BİN 750 METREKÜP”
Daha evvel yapılan üç müessesimizde yapılan ihaleyle alakalı olarak… Daha evvelki ihaleler 2011 yılında farklı firmalardan yapıldı. Kapasite 11 bin 500 iken biz 3 bin 750 metreküp (hava) veriyoruz, fazla ziyan versek ziyanlı mı olur, formunda soru vardı. Havayla alakalı. Ocağa verilecek hava ölçüsü, ocak açıklığıyla ilgili, üretim ayakları, hazırlık, galeri ve tavan dikkate alınarak, gelecekteki üretim planlamasına nazaran yapılıyor. Bu planlamada ocakta çalışacak azamî emekçi sayısı, yayılan gaz hacmi, oluşan toz ölçüsü, kullanılan patlayıcı husus ölçüsü, hava suratı, çalışan makinalar vb. konular dikkate alınarak hava ölçüsü hesaplanmaktadır. Amasra müessesinde muhtaçlık olan maksimim hava ölçüsü 3 bin 750 metreküp olarak hesaplanmıştır, mevcut aspiratörün istenilen hava ölçüsünü karşılayacak formda kanat ayarları yapılmıştır. Hava ölçüsünün gereksinimden fazla artırılması durumunda termal konfor kuralları olumsuz tarafta etkilenir, kömürün tabiatıyla yanma riski artar, bastırılmış tozun yine havaya kalkması üzere aksilikler ortaya çıkacaktır.
“HAVA YÖNÜ ÇEVRİLSE DİĞER İŞÇİLER ZARAR GÖRÜRDÜ”
Aspiratör alınması gecikmeseydi bu kaza yaşanır mıydı?… Aspiratörün değiştirilmemesinin kaza ile illiyet bağı bulunmamaktadır. Patlamadan sonra havalandırma bilakis çevrilmiş olsaydı, oradaki arkadaşlar kurtulacak mıydı? Amasra müessesi havalandırma şebekesi incelendiğinde 6 bin metresi kirli hava yolu, 11 bin 500 metresi pak hava yolu olarak kullanılmaktadır. Kirli hava yolunda hiçbir çalışma alanı bulunmamaktadır. Şayet havalandırma bilakis çevrilseydi pak hava yolunda bulunan bütün çalışanların can güvenliği tehlikeye girecekti.
Genel Müdürlükten talep edilen iki tane sondaj makinası Amasra müessesinin hesabına geçmiştir. Kuruluşumuzda kâfi ölçüde sondaj makinası mevcuttur. Çalışmalarda aksama olmamıştır. Tozla gayretle alakalı, bu hususla ilgili çalışmalar öteki tüm kurumlarda olduğu üzere Amasra Kurum Müdürlüğümüzde de yapılmaktadır. Amasra kurumumuzda 2022 yılı kaza tarihine kadar 52 bin 750 kilogram serpilmiştir. Ayrıyeten 26 noktadaki su barajları da 2010 adet su torbası kullanılarak, 80 bin 400 lire su faal hale getirilmiştir.
TOZ ORANI: ‘EVET YÜKSEK’
‘Toz oranı 2,75 çıkmış fazla değil mi?’ Solunabilir tozla alakalı yönetmelikte bu kıymet 2,4 miligram metreküp olarak tanımlanmaktadır. Evet, 2,75 yüksek. Yapılması gereken toz oranı aşıldığı vakit yapılan işler burada tekrarlanmış. Bastırılması için sulama süreçleri yapılmış ve tekrar toz ölçümleri yapılmış. Yapılan en son ölçümde bedel 0,43 olarak tespit edilmiştir.”
KAZADAN BİR AY ÖNCE DENETİM YAPILMIŞ
Kiraz, Amasra’daki maden faciasından bir ay önce denetim yapıldığını ise şöyle açıkladı:
“İş güvenliği Eğitim Daire Başkanlığı kurum içi kontrol yapıyor mu? Evet, kurumumuz İş Sıhhati ve Daire Başkanlığına bağlı Kontrol Baş Mühendisliği teknik elamanları tarafından iç yönergemizde altı ayda bir denetleme yapılacağı tabir edilmiştir. Kontrol ünitemiz yaklaşık iki aylık dönemlerle kontrol yapmaktadır. Amasra kurumunda 2021 yılında 6, 2022 yılında 4 kontrol gerçekleşmiştir. Kontrollere ilişkin kayıtlarımız tutulmaktadır, ilgili makamlara da sunulmuştur. 2-5-7-9’uncu (Eylül) aylarda denetim yapılmıştır.”
Kiraz, Amasra’daki personel açıyla ilgili talepte bulunup bulunmadıklarına ait soruya ise “Yeni bir norm kadrosu çalışması yaptırılmıştır, bu çalışma sonunda yer altı 11 bin 500, yer üstü 2 bin 500 olan toplam 14 bin kadro, yeni haliyle yer altı için 8 bin 750 ve yer üstü için 2 bin ve toplamda 10 bin 750 olarak önerilmiştir” dedi. Kiraz, 2022 yılında 4 bin, 2006 yılında 1126, 2009 yılında 3 bin 60, 2019 yılında 1500 personel alımı yapıldığını söyleyerek, yeni emekçi alımı için gerekli teşebbüsleri yapacaklarını belirtti.
Kiraz, “Norm kadro 5 milyon ton yıl üretim hesabıyla birlikte 14 bin olarak dizayn edilmişti, fakat şu an mevcut 2 milyon 100 bin ton yıl ile birlikte yapmış olduğumuz çalışmada 10 bin 750’ye norm kadromuz, yeniden düzenlendi. Toplu işçi alımıyla ilgili olarak da müesseselerimizin ihtiyaçları ve mevcut durumları dikkate alınarak, yeni bir çalışma yaptık” diye konuştu.
Kiraz, kazada hayatını kaybeden madencilerin deneyimleriyle ilgili ise “Arkadaşlarımızdan 7 tanesi 14 yıllık, 1 tanesi 8 yıllık, 3 tanesi 7 yıllık, 31 tanesi 4 yıllık tecrübeye sahip” diye bilgi verdi. Kiraz, 2022 yılında 15’i maden mühendisi olmaz üzere 35 mühendis ve 43 teknik elamanın Amasra müessesine alındığını belirtti.
ACİL DURUM TATBİKATI KAZADAN İKİ AY ÖNCE YAPILMIŞ
Kiraz, metan gazı seviyesiyle ilgili soruyu da yanıtlayarak, metan seviyesinin yükselmesi halinde yapılanlarla ilgili görüşmelerin yer aldığı iki örnek ses kaydını milletvekillerine dinletti.
Kiraz, Amasra’daki kayıtların da savcılığa verildiğini açıkladı. Kiraz, Amasra’da kurtarma planı olduğunu belirterek; Eylül 2021 yılında 39 sayfadan oluşan acil durum eylem planı hakkında bilgi verdi. Kiraz, Amasra’da tertipli olarak acil durum tatbikatlarının yapıldığını da açıklayarak, “En son acil durum tatbikatı 10 Ağustos 2022 yılında yapılmıştır. Bununla ilgili de kayıtlar mevcuttur” dedi.
18 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI VAR
Kiraz, kurumdaki iş güvenliği uzmanı sayısına ait de “Amasra Müessesesi Müdürlüğü’nde 2 A sınıfı iş güvenliği uzmanı, 4 B sınıfı, 12 C sınıfı iş güvenliği uzmanı olarak üzere toplam 18 iş güvenliği uzmanı görevlendirilmiş olup, sayı işletme için yeterlidir” diye bilgi verdi.
Kiraz, kuruluştaki sensörlere ait de değerlendirmede bulunarak, olayın olduğu ana ait gaz bedellerine ait kayıtların tutulduğunu ve soruşturmayla ortaya çıkacağını bildirdi.
HAVALANDIRMAYI YAPAN PERVANELERDEN BİRİNİN BOZULAN KELEPÇESİNE AİT SES KAYDINI DİNLETTİ
Kiraz, olay günü bozulan pervaneye bir türlü getirilmeyen kelepçeyle ilgili çalışanın yaptığı görüşmenin ses kaydını dinletti. Kiraz, “Olay yerini havalandıran 4 pervaneden biri arızalıymış, arıza kelepçeden kaynaklanmış, neden giderilmedi? Bu da soruşturma aşamasında basına yansımız ifadedir. Taktir edersiniz ki bu soru da mahiyeti itibariyle iş akış, tertip düzeni bağlamında soruşturmayı yapan makamlarca açıklığa kavuşturulması gereken bir husustur” dedi.
“VARDİYAYA GECE GELECEĞİM”
Olay günü saat 11.30’a ait olan ses kaydında, -320’nci rekupta pervanenin arızalandığını anlatan işçi, “Metanda bir artış görünmüyor” diyor. Görüştüğü işçi ise “Vardiyaya gece geleceğim” diyerek, tamiratı akşam yapabileceğini tabir ediyor.
“3 PERVANE YETERİ MİKTARDA HAVALANDIRDI”
Türkiye Taşkömürü Kurumu Karadon Kuruluş Müdürü Fazıl Uncu, “Konuşulan konu 11’den sonra pervanenin bir tanesinin arızalı olduğu ve bu nedenle gazın yükseldiği ile ilgili olarak, olaydan önce 18,09’a baktığımız zaman grafiğe saat 12’den itibaren 18’e kadar grafikte hiçbir yükselme yok. Pervane çalışmamış olsa dahi 3 tane pervanenin yeteri miktarda havalandırdığı ve gaz değerlerinde bir kıpırdama olmadığı bu kayıtlarda görülecektir” diye değerlendirmede bulundu.
TUTUKLU EMNİYET MÜHENDİSİ, “MÜTEAKİP VARDİYAYA TAMİR İÇİN HAZIRLANAN PARÇAYI TESLİM ETTİK” DEMİŞTİ
Bu pervanenin kelepçesiyle ilgili soruşturma kapsamında tabiri alınan tutuklu emniyet mühendisi Şahan Kahraman, -350 kotundan -320 kotuna hava basan 4 pervaneden bir adedinin arızalı olduğunu açıklayarak, “Bu durum şefim olan Ferhan Güneş’e iletilmiş o da arızayı gidermeye çalışmış. Ancak yukarıdan gelmesi gereken kelepçe gelmediği için ve vardiyası da bittiği için müteakip vardiyaya tamir için hazırlanan parçayı teslim ettik. Bir sonraki vardiya bu parçayı takacaktı. Bu havalandırma arızası gaz seviyesinde bir sıkıntıya yol açmamıştı. Bu arıza kaza günü gündüz vardiyasında gerçekleşen arızadır. Öncesinde böyle bir arıza yoktu” demişti.
ÇALIŞMA BAKANI ALIM: İŞLETMENİN ÇABUCAK İŞİ DURDURMASI LAZIM
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım de 11 Kasım 2022 tarihinde Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı sunumda, Amasra’daki maden faciasına ait “Madende bir patlama olmadan önce, saat 11 civarında bir fan bozulmuş, bir fan bozukluğu var; fan bozulduktan sonra, okumuşsunuzdur raporları, değerlerde farklılaşma ortaya çıkmış. Ne yapılması lazım? İşletmenin hemen işi durdurması lazım” açıklamasını yapmıştı.
